Rôl newydd Rachel i gynnig cymorth allweddol i ddioddefwyr a goroeswyr cam-drin

Mae aelod o dîm diogelu Bae Abertawe yn cynnig cymorth allweddol i ddioddefwyr cam-drin domestig a thrais rhywiol ar ôl dod yn aelod cyntaf o staff y Bwrdd Iechyd i ennill cymhwyster arbenigol.

Mae Rachel McDonald, sydd wedi'i lleoli yn Adran Achosion Brys Ysbyty Treforys, wedi cymhwyso fel Cynghorydd Trais Rhywiol Annibynnol. Mae hi bellach wedi dod yn un o lond llaw o bobl â’r cymhwyster ar draws y DU i fod yn gweithio yn rheng flaen gofal iechyd.

Nod rôl newydd Rachel yw darparu ymateb a chymorth ar unwaith i oroeswyr a dioddefwyr trais rhywiol.

Eiriolwr yw Cynghorydd Trais Rhywiol Annibynnol sy’n gweithio gyda phobl sydd wedi profi trais rhywiol ac ymosodiad rhywiol, p’un a ydynt wedi riportio i’r heddlu ai peidio.

Mae Cynghorwyr Trais Rhywiol Annibynnol yn darparu cymorth emosiynol ac ymarferol arbenigol i ddioddefwyr a goroeswyr, gan gynnwys cymorth i lywio’r system cyfiawnder troseddol.

Yn ogystal ag Ysbyty Treforys, mae Rachel hefyd yn cefnogi cleifion yn ysbytai Singleton a Chastell-nedd Port Talbot, yn ogystal â holl staff Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe.

Fel goroeswr cam-drin ei hun, mae Rachel yn angerddol am roi’r gefnogaeth a’r arweiniad sydd eu hangen ar ddioddefwyr ar adeg sy’n aml yn argyfwng.

Mae’r cymhwyster newydd yn ategu ei harbenigedd ychwanegol fel Cynghorydd Cam-drin Domestig Annibynnol ac mae hi bellach yn awyddus i godi ymwybyddiaeth o’r cymorth emosiynol ac ymarferol eang y gall ei gynnig.

“Sut mae fy rôl yn gweithio o fewn lleoliad iechyd yw fy mod i'n gallu cynnig ymyrraeth fyrdymor ar unwaith,” meddai Rachel, y mae ei rôl yn cael ei hariannu ar hyn o bryd gan Gomisiynydd yr Heddlu a Throseddu tan 2025.

“Y neges bwysicaf i bobl yw nad ydyn nhw ar eu pennau eu hunain.

“Mae yna bobl all eich cefnogi a mannau diogel i siarad amdano, yn ddelfrydol.

“Mae’n pwysleisio nad eich bai chi yw e oherwydd mae’r bai hwnnw, yr euogrwydd hwnnw, yn ein gwahardd ni rhag rhannu a chael cymorth a chefnogaeth.

"Mae'n rôl newydd yn y lleoliad iechyd hwn. Rwy'n credu mai'r lle cyntaf i gyflwyno Cynghorwr Trais Rhywiol Annibynnol mewn adrannau damweiniau ac achosion brys oedd yn yr Ymddiriedolaeth GIG yn Cumbria, ond dim ond ers mis Ionawr eleni y mae hynny wedi bod.

"Rwy'n gweithio gydag unrhyw ddioddefwyr sy'n dod trwy'r llwybr gofal iechyd. Nid yw o reidrwydd yn sgil ymosodiad, fe allai fod yn ddioddefwyr cudd.

“Efallai eich bod wedi adnabod unigolion a fydd yn dod i mewn i ofal iechyd, ond a fydd yn gwrthod cymorth.

“Mae yna le diogel nid yn unig i gleifion ond i staff Bae Abertawe hefyd.

“Bydd datgeliadau’n cael eu cymryd o ddifrif a bydd cymorth yn cael ei ddarparu mewn man diogel, anfeirniadol.

"Roedd gen i fenyw oedd wedi cyflwyno gorddos. Roedd yn ddamweiniol, yn fwy na dim byd arall.

"Roedd hi wedi dioddef o ymosodiad. Ni ddaeth y datgeliad hwnnw nes ei bod yn yr ysbyty. Felly fy rôl i oedd archwilio gyda hi beth roedd hi'n dymuno ei wneud am hynny, o ran riportio posib.

“Mae’n cronni unrhyw dystiolaeth y gellid ei chyflwyno ar gyfer archwiliad fforensig, er enghraifft os yw hi’n dal i wisgo’r un dillad.

“Byddai’r un peth yn berthnasol pe bai’n drais gan ei bartner agos.

“Mae’n anodd. Mae'n rheoli disgwyliadau ond mae'n ymwneud â darparu'r agwedd o ddiogelwch, ymgysylltu â'r heddlu, gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau cam-drin domestig."

Er bod rôl Rachel yn anghlinigol, mae'n credu y gall llawer o faterion cyffredin i gleifion sy'n dod i'r amlwg mewn lleoliad gofal iechyd, yn enwedig camddefnyddio sylweddau a phroblemau iechyd meddwl, fod yn arwydd o drais domestig a rhywiol.

"Cam-drin domestig a rhywiol, cam-drin sylweddau ac iechyd meddwl. Mae'n rhyfeddol pa mor aml y mae'r tri hyn yn mynd gyda'i gilydd. ‘Y triawd tocsig’ rwy’n eu galw nhw," ychwanegodd Rachel.

"Y prif nod fel clinigwyr yw gwneud person yn feddygol ffit. Ond mae yna bobl yn cyflwyno ystod eang o faterion meddygol oherwydd cam-drin.

“O ran yr effaith y mae cam-drin yn ei chael ar wasanaethau iechyd, rydych chi’n sylweddoli’n gyflym iawn pa mor arwyddocaol ydyw o ran adnoddau.

“Mae ymyrraeth cyn gynted â phosibl yn gweithio tuag at ddiogelu ac yna atal yn y dyfodol.

"Efallai mai cyfeirio ac atgyfeirio ymlaen ydyw. Mae gwasanaethau cymorth yno, boed hynny gan Gynghorwr Trais Rhywiol Annibynnol, Cynghorydd Cam-drin Domestig Annibynnol neu Weithiwr Cymorth Cam-drin Domestig, neu grwpiau cymorth cymheiriaid, sydd yno hefyd.

"Ac nid yw cam-drin domestig a thrais rhywiol yn cael eu gwahaniaethu o ran rhywedd. O fy mhrofiadau i, mae'n effeithio'n anghymesur ar fenywod a merched ond nid yw hynny'n dweud nad ydym yn cael dynion sy'n profi hynny ac rwy'n meddwl ei bod yn bwysig iawn dweud, rwy'n agored i gefnogi unrhyw un."

Blaenoriaeth Rachel ar hyn o bryd yw codi ymwybyddiaeth am ei rôl, ei harbenigedd a’i bod nid yn unig yno i gefnogi dioddefwyr cam-drin ond hefyd i roi cyngor a chefnogaeth i staff sy’n amau eu bod yn delio â dioddefwr cam-drin.

"Gallwch chi wneud camgymeriad trwy wneud dim byd. Os ydych chi'n ansicr, gofynnwch," ychwanegodd.

“Mae rhaglen hyfforddiant ‘Gofyn a Gweithredu’ Llywodraeth Cymru, sy’n ceisio rhoi cymorth i weithwyr proffesiynol nodi dangosyddion cam-drin a sut i ymateb i’r rheini, ar gael.

“Mae hyfforddiant staff, adeiladu ymwybyddiaeth ac adnabod yr arwyddion a’r symptomau yn hanfodol.

“Mae hefyd yn bwysig pwysleisio fy mod yn cefnogi staff sy’n ddioddefwyr neu’n oroeswyr cam-drin hefyd.

“Mae ymchwil yn dangos eich bod yn edrych ar un o bob pedwar unigolyn sy’n wynebu cam-drin domestig yn eich gweithle ar unrhyw adeg, felly gallwch warantu y byddwch yn gweithio gyda rhywun sydd yn neu sydd wedi mynd trwy’r math hwn o brofiad.

"Mae'n bwysig iawn dangos ein bod ni'n cymryd y materion hyn o ddifrif."

• Os hoffech chi gysylltu â Rachel am gymorth neu gyngor, ei chyfeiriad e-bost yw: Rachel.McDonald@wales.nhs.uk