Mae ymchwil newydd yn dangos y gall ymarfer corff leihau'r risg o strôc ar ôl y menopos

Gallai ymarfer corff rheolaidd leihau'r risg o strôc mewn merched ar ôl diwedd y mislif, yn ôl ymchwil newydd a wnaed yn rhannol yn Abertawe.

Awgrymodd yr astudiaeth beilot, a fydd yn cael ei dilyn yn awr gan dreial mwy helaeth, tymor hwy, mai’r manteision mwyaf oedd i’r menywod hynny a fu’n ymarfer corff yn ystod neu’n fuan ar ôl y menopos yn hytrach na blynyddoedd lawer yn ddiweddarach.

Mae tîm yr astudiaeth, gan gynnwys yr Athro Adrian Evans o Ganolfan Ymchwil Meddygaeth Frys Cymru yn Ysbyty Treforys, bellach wedi cyhoeddi ei ganfyddiadau yn yr American Journal of Physiology.

“Mae clefyd fasgwlaidd fel strôc yn fwy cyffredin wrth i chi fynd yn hŷn,” meddai’r Athro Evans (yn y llun uchod). “Ond mae nifer yr achosion o strôc yn uwch mewn menywod ar ôl diwedd y mislif nag mewn dynion o oedran tebyg ac nid ydym yn siŵr pam hynny.

“Un o’r rhesymau, yn ôl pob tebyg, yw cyn iddyn nhw fynd drwy’r menopos, mae’r estrogen – yr hormonau – yn cael effaith amddiffynnol. Ar ôl y menopos, mae lefel yr estrogen yn gostwng yn sylweddol.

“A phan maen nhw’n mynd trwy’r menopos, maen nhw’n cael ymateb llidiol imiwn, a all gynhyrchu ceulo annormal a newidiadau yn eu llif gwaed, a allai yn ei dro achosi strôc.”

Yn ogystal â chanolfan Treforys, roedd yr astudiaeth yn cynnwys arbenigwyr o Brifysgol Copenhagen a Phrifysgol Brock yn Ontario, Canada.

Roedd yn cynnwys recriwtio nifer fach o fenywod, wedi'u rhannu rhwng y rhai a oedd wedi cael y menopos bum mlynedd neu lai yn flaenorol a'r rhai a oedd yn menopos am 10 mlynedd neu fwy.

Cawsant raglen wyth wythnos o ymarfer corff dwys rheolaidd a mesurwyd yr effaith ar eu hiechyd cardiofasgwlaidd - gan gynnwys priodweddau ceulo gwaed gan ddefnyddio biofarciwr a ddatblygwyd yn Nhreforys.

Yr Athro Evans yw Cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil Meddygaeth Frys Cymru, a ddatblygwyd gyda Phrifysgol Abertawe ac un o'r unedau mwyaf blaenllaw o'i bath yn y DU ac Ewrop.

Mae ei hymchwil yn canolbwyntio’n helaeth ar y berthynas rhwng llif gwaed a cheulo a’u heffeithiau mewn clefydau llidiol fasgwlaidd acíwt fel strôc, sy’n salwch cyffredin a gwanychol a welir mewn cleifion yn yr Adran Achosion Brys.

Mae’r ganolfan wedi cynhyrchu mwy na 100 o gyhoeddiadau ac wedi datblygu cydweithrediadau nid yn unig ar draws y DU ond gyda chanolfannau rhyngwladol blaenllaw yn Seland Newydd, yr Unol Daleithiau a Denmarc.

Mae un o gyd-awduron astudiaeth y menopos, yr Athro Ylva Hellsten (ar y dde), yn arwain y grŵp ymchwil cardiofasgwlaidd o fri rhyngwladol ym Mhrifysgol Copenhagen.

Mae hi'n arbenigwr byd ar effeithiau ymarfer corff a llif gwaed ar iechyd a chlefyd fasgwlaidd.

“Mae’r astudiaeth yn dangos bod yr wyth wythnos o hyfforddiant aerobig yn gwella ffitrwydd aerobig, marcwyr ac iechyd cardiofasgwlaidd ac yn lleihau marcwyr sy’n dynodi’r risg o glotiau gwaed,” meddai’r Athro Hellsten.

“Mae’r astudiaeth hefyd yn dangos anghysondeb rhwng grwpiau. Gostyngwyd marcwyr risg thrombotig mewn merched a oedd wedi mynd i’r menopos yn ddiweddar ond nid yn y rhai yn y menopos am fwy na 10 mlynedd.

“Gallai un esboniad am y canfyddiad hwn fod yn lefel uwch o lid fasgwlaidd gradd isel a welwyd ymhlith menywod hŷn.

“Mae ein canfyddiadau’n awgrymu, er bod menywod ar ôl y menopos yn elwa o hyfforddiant aerobig waeth beth fo’u hoedran, y gellir sicrhau enillion mwy buddiol i fenywod sy’n dechrau ymarfer corff ar y menopos, neu’n fuan ar ôl hynny.”

Yr hyn nad yw'n hysbys eto yw a fyddai menywod sy'n hwyr ar ôl y menopos yn cael yr un buddion trwy wneud ymarfer corff am gyfnod hirach.

Bydd hyn yn rhan o astudiaeth ddilynol lawer mwy a fydd yn cynnwys tua 200 o fenywod dros gyfnod llawer hirach o amser.

“Yr hyn y mae ein biomarcwr wedi helpu i’w sefydlu yw bod ymarfer corff yn gwneud gwahaniaeth, ond mae angen astudiaeth lawer mwy gyda llawer mwy o gleifion,” meddai’r Athro Evans.

Canmolodd meddyg strôc ymgynghorol Bae Abertawe, Peter Slade (chwith) waith yr Athro Evans a'i dîm.

“Mae strôc yn effeithio ar lawer o bobl bob dydd a gall arwain at anawsterau gydol oes sylweddol,” meddai.

“Mae deall yr hyn y gellir ei wneud i leihau’r risg o strôc a phwy fyddai’n elwa o ymyriadau fel hyfforddiant ymarfer corff yn hollbwysig i leihau effaith strôc.

“Felly mae ymchwil fel hwn yn allweddol i wella ein dealltwriaeth o ba gyngor y dylem fod yn ei roi i’n cleifion.

“Ym Mae Abertawe rydym yn ffodus i elwa ar wybodaeth, sgiliau a phrofiad Canolfan Ymchwil Meddygaeth Frys Cymru.

“Gellir cynnwys cyfranogwyr lleol mewn astudiaethau ymchwil pwysig fel hyn – gan sicrhau bod y wybodaeth a geir o dreialon arloesol yn berthnasol i’n poblogaeth leol.

“Dros y blynyddoedd mae ymchwil a wnaed gan y ganolfan wedi gwella ein dealltwriaeth o fecanweithiau strôc ac wedi helpu i lunio sut rydym yn trin ein cleifion.”