Mae arbenigedd meddyginiaethol fferyllydd yn helpu i osod y safon yn ystod ymweliad Affrica

Mae fferyllydd o Fae Abertawe wedi gosod y safon ac wedi sefydlu arferion allweddol o ran y defnydd o feddyginiaeth gan gynnwys gwrthfiotigau yn ystod taith i Affrica.

Treuliodd y fferyllydd gwrthficrobaidd Charlotte Richards 10 diwrnod ym Malawi yn ymweld â dau ysbyty ac yn arsylwi sut roedden nhw'n gweithredu.

Mae ei rôl o fewn y bwrdd iechyd yn ymwneud â hyrwyddo defnydd priodol o gyfryngau gwrthficrobaidd fel gwrthfiotigau i wella canlyniadau cleifion a lleihau sgîl-effeithiau fel Clostridioides difficile - dolur rhydd a all arwain at ymwrthedd araf i gyffuriau gwrthficrobaidd a hyd yn oed farwolaeth.

YN Y LLUN: Charlotte Richards (canol) gydag aelodau Grŵp Fferyllwyr Gwrthficrobaidd Cymru Charlotte Makanga a Ceri Phillips.

“Mae bygiau’n dod yn ymwrthol i wrthfiotigau, sydd ddim yn beth da,” meddai Charlotte.

“Mewn rhai achosion, nid yw gwrthfiotigau y byddem fel arfer wedi’u defnyddio i drin haint cyffredin yn gweithio mwyach gan fod y bacteria wedi dod yn ymwrthol.

“Mae llawer o waith wedi’i wneud yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o ymwrthedd gwrthficrobaidd a sut mae angen i ni ddefnyddio gwrthfiotigau’n gywir. Er enghraifft, peidio â chymryd gwrthfiotigau ar gyfer firws oherwydd nad ydynt yn gweithio a dim ond cymryd gwrthfiotigau pan fo’n gwbl angenrheidiol.”

Mae ymwrthedd i wrthfiotigau (Antimicrobial Resistance - AMR) yn fater difrifol y mae angen cydweithrediad byd-eang i fynd i’r afael ag ef.

Dywedodd Charlotte: “Mae AMR yn broblem fyd-eang nad oes ganddi, fel Covid-19, ffiniau.

“Mae angen i ni weithio’n fyd-eang i leihau baich ymwrthedd gwrthficrobaidd a chefnogi datblygiad rhaglenni stiwardiaeth gwrthficrobaidd mewn gwledydd incwm isel a chanolig os ydym am gael effaith. Mae’r bartneriaeth hon ym Malawi yn rhan bwysig o hynny.”

Roedd yr ymweliad yn bosibl ar ôl i Grŵp Fferyllwyr Gwrthficrobaidd Cymru, y mae Charlotte yn rhan ohono, gael grant trwy Bartneriaeth Stiwardiaeth Gwrthficrobaidd y Gymanwlad (Commonwealth Partnership for Antimicrobial Stewardship - CwPAMS).

Arweiniodd hynny at bartneriaeth gyda Chymdeithas Fferyllol Malawi (Pharmaceutical Society of Malaw - PHASOM), a agorodd y drws ar gyfer ymweliad arbennig â de ddwyrain Affrica.

Ochr yn ochr â dau aelod o Grŵp Fferyllwyr Gwrthficrobaidd Cymru - Charlotte Makanga a Ceri Phillips - aeth Charlotte i Kamuzu Central ym mhrifddinas Malawi Lilongwe ynghyd ag Ysbyty Canolog Mzuzu yn Mzuzu.

Treuliodd y tîm amser yn arsylwi systemau'r ysbytai a gweithgareddau stiwardiaeth gwrthficrobaidd (antimicrobial stewardship - AMS).

Roedd hyn yn cynnwys casglu data ar arferion rhagnodi, cyfarfod â phwyllgorau AMS i ddatblygu dangosyddion perfformiad allweddol a datblygu pecynnau cymorth ymarferol a hyfforddiant a fydd yn cael eu harwain gan fferyllwyr Malawia i hyrwyddo AMS da yn eu meysydd.

Yn ystod yr ymweliad adolygodd y tîm hefyd ganlyniadau'r Arolwg Mynychder Pwyntiau Byd-eang (Point Prevalence Survey - PPS), a gwblhawyd gan y tîm ym Malawi dros gyfnod o bythefnos.

Datgelodd y PPS y cyffuriau gwrthficrobaidd a ddefnyddir amlaf a'r heintiau a gafodd eu trin ar y pryd ac a oedd y feddyginiaeth wedi'i rhagnodi'n fewnwythiennol (wedi'i chwistrellu i'r wythïen) neu drwy'r geg.

Mae hon yn wybodaeth bwysig a fydd yn llywio gwaith pwyllgorau AMS yr ysbytai, a dyma'r tro cyntaf i'r PPS Byd-eang gael ei wneud gan ysbyty ym Malawi.

“Dechreuon ni gasglu data defnydd gan ddefnyddio’r systemau cyflenwi sydd eisoes yn eu lle, ac mae’n rhywbeth rwy’n gobeithio ei ddatblygu’n ddangosfwrdd y gall ysbytai ei ddefnyddio i gadw golwg ar eu defnydd o wrthfiotigau,” esboniodd Charlotte.

“Bydd hyn yn caniatáu iddynt olrhain newidiadau a monitro ymyriadau a roddwyd ar waith gan y pwyllgorau AMS.

“Aethon ni hefyd ar y rowndiau ward meddygol gyda’r meddygon, y nyrsys a’r fferyllydd i weld eu dulliau ac i gefnogi’r fferyllydd i gyfrannu at y tîm amlddisgyblaethol.

“Rydym yn gobeithio y bydd y prosiect yn helpu i hyrwyddo fferyllwyr o fewn y tîm amlddisgyblaethol a chefnogi datblygiad y gwasanaeth fferylliaeth glinigol, sydd yn ei ddyddiau cynnar iawn ym Malawi.

“O fewn yr ysbyty, mae fferylliaeth yn bennaf yn fferyllfa ac yn seiliedig ar gyflenwad gyda rolau arbenigol cyfyngedig.

“Mae gan y fferyllwyr wybodaeth glinigol wych ac maen nhw'n uchelgeisiol ac ysbrydoledig iawn wrth ddymuno gwthio eu proffesiwn yn ei flaen.

“Rydym yn y broses o gwblhau'r pecyn cymorth ymarferol ac mae'r tîm ym Malawi yn dechrau'r sesiynau addysgol ym mis Ebrill. Rydym yn gobeithio hyfforddi 120 o bobl ar draws y ddau safle.

YN Y LLUN: Charlotte Richards (chwith) gyda fferyllwyr Ysbyty Canolog Kamuzu Hope Chadwala a Hanna Kumwenda ynghyd â Charlotte Makanga a Ceri Phillips.

“Er ei fod yn grant stiwardiaeth gwrthfiotigau, rydym yn gobeithio y bydd y bartneriaeth yn grymuso fferyllwyr ym Malawi i gymryd mwy o ran mewn herio rhagnodi amhriodol ac addysgu rhagnodwyr ym mhob maes clinigol.”

Dywedodd Hanna Kumwenda, sy'n aelod o PHASOM ac yn fferyllydd yn Ysbyty Canolog Kamuzu, fod yr ymweliad â Malawi wedi cryfhau'r bartneriaeth trwy feithrin cydberthynas â rheolwyr yr ysbyty, pwyllgorau AMS ysbytai ac adrannau fferylliaeth.

Mae hi'n credu bod hyn yn angenrheidiol i sicrhau llwyddiant y prosiect.

“Mae cael darlun sylfaenol o strwythur a system yr ysbyty a phrofiad a rhyngweithio wyneb yn wyneb gan y ddau bartner hefyd wedi caniatáu i’r wybodaeth sylfaenol gywir gael ei chasglu ac i ymyriadau cywir gael eu rhoi ar waith,” meddai.

“Roedd y daith hefyd yn fodd i rwydweithio a chydweithio â phrosiectau a phwyllgorau eraill ar AMS a sefydlwyd eisoes.

“Mae AMR yn her fyd-eang sy’n dod i’r amlwg sydd angen dull cydgysylltiedig i’w gynnwys, a dyna pam yr angen i gynnwys prosiectau a rhanddeiliaid eraill sydd eisoes wedi’u rhoi ar waith.

“Mae ymweliad y partneriaid ym Malawi hefyd wedi galluogi’r ddau dîm i archwilio a datblygu’r pecyn cymorth angenrheidiol sydd wedi’i deilwra i’r gosodiad lleol.

“Roedd gan fferyllwyr arweiniol ar gyfer y prosiectau yr offer angenrheidiol i gyflawni’r ymyriadau a’r hyfforddiant angenrheidiol ar gyfer y prosiect.

“Mae trafodaethau am y ffordd ymlaen a chynnydd y prosiect yn llawer mwy cynhyrchiol gan eu bod yn dod o le o wybodaeth o’r ddau ben.”

Nid dim ond i fferyllwyr ym Malawi y bu'r ymweliad yn llwyddiant, gyda Charlotte hefyd yn codi awgrymiadau i'w defnyddio yn ei gwaith ym Mwrdd Iechyd Bae Abertawe.

Ychwanegodd: “Roedd y daith yn un ddwyochrog o ran dysgu. Mae'r ffordd y mae'r adran fferylliaeth yn rheoli cyflenwad rhai o'u gwrthfiotigau risg uchel fel meropenem yn cael ei reoli'n llawer llymach nag yma. Gallwn yn sicr gymryd arweiniad ganddynt ar hynny.

“Mae’r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn ddyfeisgar iawn ac yn gorfod delio â materion nad oes rhaid i ni byth feddwl amdanyn nhw yng Nghymru. Maent yn hyblyg iawn oherwydd hyn, a gobeithio y byddaf yn dysgu o hynny drwy'r bartneriaeth.

“Roedd cymaint o emosiynau gwahanol o fy nhaith i Malawi. Mae wedi rhoi mwy o werthfawrogiad i mi o’r GIG a’r hyn sydd gennym yma, ond roedd hefyd yn ysbrydoledig iawn.”

Y gobaith yw na fydd y bartneriaeth hon yn dod i ben yma, fel yr eglurodd Charlotte: “Rydym am wneud cais am grantiau pellach i ymestyn y bartneriaeth, gyda’r nod o ddod â rhai o’r fferyllwyr o Malawi i Gymru.

“Rydyn ni’n gobeithio y gall Cymru barhau i gefnogi’r datblygiadau rydyn ni wedi’u gwneud ym Malawi.”