HIV – cael prawf, cael tawelwch meddwl

Gorau po gyntaf y cewch brawf am HIV, y cynharaf y gellir trin eich cyflwr os byddwch yn profi'n bositif.

Dyna'r neges allweddol gan dîm iechyd rhywiol Bae Abertawe cyn Wythnos Profion HIV Cymru (21-27 Tachwedd 2022).

Mae HIV yn firws a gludir yn y gwaed y gallwch ei gael trwy ryw heb ddiogelwch.

Gall unrhyw un gael HIV os ydynt yn cael rhyw heb ddiogelwch, nid yw'n gyfyngedig i unrhyw un rhywioldeb, hil, crefydd neu ryw.

Er ein bod wedi dod yn bell ers dyddiau ymgyrchu carreg fedd difrifol AIDS y 1980au - gyda HIV bellach ddim yn cael ei ystyried fel y ddedfryd o farwolaeth yr oedd ar un adeg - mae'n hanfodol bod y cyflwr yn cael ei ganfod cyn gynted â phosibl.

Dywedodd y Chwaer Carly Porter (yn y llun uchod): “Yn ôl yn yr 80au roedd gennym y garreg fedd AIDS - roedd yn dipyn o godi bwganod. Mae camwybodaeth a chamsyniadau yn chwarae rhan fawr mewn stigma HIV a gallant greu rhwystr i gael prawf.

“Yn ystod Wythnos Profion HIV Cymru rydym yn annog pobl i herio eu dealltwriaeth o’r ffeithiau er mwyn eu haddysgu a’u hysbysu am y cymorth sydd ar gael.”

Mae triniaethau modern yn golygu y gall y rhai yr effeithir arnynt gan HIV fynd ymlaen i fyw bywydau llawn, hir ac iach os ydynt yn ceisio'r cymorth a'r gefnogaeth briodol.

Dywedodd Carly: “Mae HIV bellach yn cael ei ystyried yn fwy fel cyflwr cronig hirdymor, rhywbeth tebyg i bwysedd gwaed uchel neu ddiabetes, y gallwch chi gymryd triniaeth ar ei gyfer, a gellir ei reoli’n dda. Ond ni allwch gael eich trin os nad ydych yn gwybod eich statws.

“Rydyn ni'n cael pobl sydd ag ofnau ac yn meddwl tybed a oes ganddyn nhw hynny ai peidio a gallwn ni helpu i dawelu eu meddyliau.”

Mae gan Gymru fwy o achosion o stigma HIV a diagnosis hwyr o HIV na llawer o'r DU.

Dywedodd Carly: “O’r diagnosisau newydd eleni, roedd y mwyafrif yn ddiagnosis hwyr – roedden nhw wedi cael eu hanfon i’r ysbyty oherwydd eu bod yn wael ac wedi cael eu profi tra yn yr ysbyty.

“Rydyn ni eisiau atal y diagnosis hwyr. Rydyn ni eisiau eu profi yn gynt, fel eu bod nhw'n cael y diagnosis yn gynt ac yn dechrau ar driniaeth yn gynt."

Er bod HIV yn fwy cyffredin mewn dynion sy'n cael rhyw gyda dynion, dynion deurywiol a chymunedau Affricanaidd, mae mwy o bobl bellach yn cael eu heintio y tu allan i'r grwpiau hyn.

“Mae HIV yn broblem i bawb, ac mae’r tîm yn croesawu pawb ac nid yw profi erioed wedi bod yn haws i’w drefnu,” meddai Carly.

“Rydym yn cynghori pobl i gael prawf yn rheolaidd. Mae pob tri mis ar ei orau - yn dibynnu ar bartneriaid rhywiol newydd.

“Mae yna ychydig o ffyrdd o gael eich profi. Gallwch ei wneud ar-lein ac anfonir pecyn i'ch cyfeiriad cartref. Mae'n brawf pigo bys y mae'n rhaid i chi ei ddefnyddio a'i anfon yn ôl i'r gwasanaeth.

“Os oes unrhyw ganlyniadau adweithiol neu bositif yna fe fydd yn dod yn syth i glinig Iechyd Rhyw Bae Abertawe, ac maen nhw’n cysylltu â’r person yn uniongyrchol.
Gall profion gymryd wythnos i 10 diwrnod i'w cwblhau, er os bernir bod rhywun yn risg uchel iawn a gellir ei drawsnewid mewn diwrnod.

“Os ydych chi'n dod i'r clinig iechyd rhywiol neu'n defnyddio'r gwasanaeth ar-lein mae'r cyfan yn ddienw,” meddai Carly. “Dim ond pe byddech chi’n fodlon i ni wneud hynny y bydden ni’n cysylltu â’ch Meddyg Teulu.”

Mae triniaeth wedi mynd trwy newid sylweddol dros yr 20 mlynedd diwethaf.
Dywedodd Carly: “Unwaith y byddwch wedi cael diagnosis HIV rydym yn tueddu i gynnig meddyginiaeth neu driniaeth ar unwaith. Cyn belled â'ch bod yn cymryd eich meddyginiaeth yn gyfrifol, bydd lefel y firws yn dod yn anghanfyddadwy, ac ni allwch ei drosglwyddo i bobl eraill trwy ryw.

“Er mwyn lleihau'r stigma sy'n gysylltiedig â HIV mae'n bwysig iawn edrych ar addysg ac addysgu pobl - mae byw gyda HIV yn un y gellir ei reoli. Cyn belled â bod y person ar driniaeth, mae’n gyflwr y gallwn ei reoli.”

Ochr yn ochr â thriniaeth well, mae mesurau ataliol hefyd wedi dod yn eu blaenau, yn enwedig y defnydd o broffylacsis Cyn-amlygiad (PrEP).

Dywedodd Carly: “Mae'n fesur ataliol i'w gymryd cyn rhyw. Mae dwy ffordd wahanol o'i gymryd. Gallwch naill ai ei gymryd yn ddyddiol neu, yn seiliedig ar ddigwyddiad, sef pan fyddwch chi'n ei gymryd dim ond pan fyddwch chi'n mynd i roi eich hun mewn perygl.

“Rydym yn argymell PrEP ar gyfer unrhyw un sy'n teimlo eu bod yn risg uchel o HIV, unwaith eto, nid yw PrEP wedi'i gyfyngu i ryw benodol, gall unrhyw un ei gymryd. Byddem yn perfformio sgrinio llawn, gwaith gwaed llawn, ac yna byddwn yn rhoi cyflenwad o PrEP i chi ac yn eich dilyn i fyny yn unol â hynny.

“Mae’n rhaid i chi ddod i’r gwasanaeth iechyd rhywiol i’w gael, ac er y gall fod yn ddienw, byddem bob amser yn annog ein cleifion i rannu’r wybodaeth hon gyda’u meddyg teulu.”

Yn ystod wythnos profi HIV mae Bae Abertawe yn agor ei glinigau i bobl gerdded i mewn i gael profion yn hytrach na gorfod gwneud apwyntiad.

Dydd Llun 21 Tachwedd 2022 – Clinig B1 yng Nghastell-nedd Port Talbot rhwng 4pm a 7pm.

Dydd Mercher 23 Tachwedd 2022 – clinig Heol Quarella Pen-y-bont ar Ogwr rhwng 4pm a 7pm.

Dydd Iau 24 Tachwedd 2022 – Adran Iechyd Rhywiol Ysbyty Singleton rhwng 4pm a 7pm.

Dydd Sadwrn 26 Tachwedd 2022 – Adran Iechyd Rhywiol Ysbyty Singleton rhwng 9am ac 1pm.

Gallwch hefyd gysylltu â’r clinig iechyd rhywiol am gyngor ar 0300 555 0279, e-bost sbu.sexaulhealth@wales.nhs.uk neu archebu ar-lein drwy www.friskywales.org