Gallai sgwrs gyflym fod y cyfan sydd ei angen arnoch i osgoi diabetes Math 2

Gallai sgwrs gyflym fod yn gwbl angenrheidiol i bobl ar draws Bae Abertawe i osgoi datblygu cyflwr cronig sy'n newid bywydau.

Mae diabetes math 2 yn achosi i lefel y glwcos, neu siwgr, yn y gwaed fynd yn rhy uchel.

Os na chaiff diabetes ei drin gall arwain at broblemau iechyd, oherwydd gall llawer iawn o glwcos niweidio'r pibellau gwaed, y nerfau a'r organau.

Y senario waethaf: Jessica Jenkins, fferyllydd addysg a hyfforddiant Ysbyty Treforys, gyda gwerth blwyddyn o feddyginiaeth ar gyfer achos Math 2 cymhleth, gan reoli nid yn unig y diabetes ond cymhlethdodau cysylltiedig hefyd

Gall cymhlethdodau gynnwys clefyd y galon a strôc, niwed i'r retina, clefyd yr arennau, problemau traed ac analluedd mewn dynion.

Ond mae modd lleihau’r risg o’i ddatblygu trwy gymryd camau syml fel bwyta diet iach a bod yn gorfforol egnïol – fel y mae canfyddiadau rhyfeddol astudiaeth ym Mhort Talbot wedi dangos.

Mae rheoli diabetes a'i gymhlethdodau yn faich sylweddol ar wasanaethau gofal iechyd. Mae’n cyfrif am 10 y cant o gyllideb flynyddol GIG Cymru – tua £500 miliwn y flwyddyn.

O 2020 ymlaen, roedd gan tua wyth y cant o boblogaeth Cymru 17 oed a throsodd ddiabetes, ac roedd gan tua 90 y cant ohonynt Math 2. Mae amcangyfrifon yn awgrymu bod 65,500 o bobl eraill yn ddiabetig Math 2 heb gael diagnosis.

Gallai llawer mwy o bobl, tua 580,000 yng Nghymru yn unig, fod mewn perygl o ddatblygu diabetes Math 2.

Fodd bynnag, arweiniodd prosiectau peilot ym Mhort Talbot ac yng Ngogledd Cymru at ganlyniadau rhyfeddol mewn pobl y mae eu lefelau glwcos yn eu rhoi mewn perygl uwch o ddiabetes yn y dyfodol, a elwir yn prediabetes.

Roedd cleifion y nodwyd eu bod mewn perygl ar ôl prawf gwaed yn cael ymyriad 20 munud gyda gweithiwr cymorth gofal iechyd a hyfforddwyd yn arbennig.

Buont yn trafod newidiadau ffordd o fyw fel gwell diet a mwy o weithgarwch corfforol.

Rhoddwyd llyfryn a dolenni i fideos addysgol ar-lein i gleifion hefyd. Cyfeiriwyd rhai at wasanaethau megis y Cynllun Cenedlaethol i Atgyfeirio Cleifion i Wneud Ymarfer Corff neu raglen rheoli pwysau.

Rhoddwyd cynllun gweithredu i eraill y gallent fynd ag ef adref i'w ddilyn.

Flwyddyn yn ddiweddarach, gwiriwyd eu lefelau glwcos a dangosodd 83 y cant ostyngiad - gyda 62 y cant yn gweld gwelliant o'r fath nid oeddent bellach mewn prediabetes.

Gelwir lefel glwcos gwaed cyfartalog person yn HbA1c. Bydd y rhai yr ystyrir eu bod mewn prediabetes yn cael HbA1c rhwng 42 a 47 mmol/mol (y mesuriad safonol ar gyfer lefelau glwcos).

Yn 2015, gyda chyllid ar gael ar gyfer prosiectau newydd, awgrymodd Dr Mark Goodwin, arweinydd Clwstwr Afan ar y pryd, raglen ar gyfer yr holl gleifion a oedd erioed wedi cael canlyniad glwcos yn y gwaed a oedd yn eu rhoi yn yr ystod prediabetes.

Dechreuodd y flwyddyn ganlynol ac yn y pen draw ymestynnodd i'r rhai dros 45 oed gyda chyflyrau fel gordewdra a gorbwysedd sy'n eu rhoi mewn mwy o berygl o gael prediabetes.

Er ei fod yn tarddu o Glwstwr Afan, mabwysiadodd clystyrau Nedd a Chymoedd Uchaf ef yn ddiweddarach hefyd.

Dywedodd Dr Goodwin: “Yn ystod y pedair i bum mlynedd diwethaf ni fu unrhyw gynnydd mewn diabetes o fewn Clwstwr Afan.

“Cyflawnwyd hynny heb feddyginiaeth, gan ddefnyddio dim ond prawf gwaed syml ac ymgynghoriad llawn gwybodaeth.

“Os gall cleifion cyn-diabetig, trwy well addysg a chyngor hunangymorth syml, oedi neu osgoi dod yn ddiabetig, dim ond trwy fwyta ychydig yn fwy doeth, gallant aros yn iachach am gyfnod hirach, osgoi cymhlethdodau diabetes a lleihau pwysau ar y GIG. ”

Mae llwyddiant y cynlluniau peilot bellach wedi’i ddilyn gyda lansiad Rhaglen Atal Diabetes Cymru Gyfan, dan arweiniad Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Mae’n wahanol i ddull Clwstwr Afan gan mai dim ond cleifion dros 18 oed sydd wedi’u nodi fel rhai cyn-diabetig o brofion gwaed a gynhaliwyd yn ystod y tri mis blaenorol y bydd ar agor.

Gan nad yw hon yn rhaglen sgrinio, byddai wedi gofyn am y prawf gwaed fel rhan o ofal clinigol arferol y claf.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi darparu cyllid ar gyfer dau glwstwr yn ardal y bwrdd iechyd i gyflwyno’r rhaglen.

Fodd bynnag, mae Bae Abertawe wedi cytuno ar gyllid ychwanegol sy'n golygu y bydd pob un o'r wyth clwstwr yn gallu ei gynnig.

Gwasanaeth dieteteg y bwrdd iechyd fydd yn cynnal y rhaglen ond bydd y gweithwyr cymorth sydd wedi'u hyfforddi'n arbennig yn rhan annatod o bob clwstwr. Byddan nhw'n teithio o amgylch practisau i weld cleifion.

Mae tri eisoes wedi'u recriwtio yn barod i'w gyflwyno ym mis Awst, gyda'r lleill i ddilyn erbyn diwedd y flwyddyn.

Fe fyddan nhw'n cael eu goruchwylio a'u cefnogi gan y dietegydd arbenigol Rachel Long, a ddywedodd ei bod hi'n bendant yn credu bod atal yn well na gwella.

“Unwaith y byddwn wedi nodi bod claf yn addas, byddwn yn ei wahodd i apwyntiad ,” dywedodd Rachel.

“Gallai hyn fod wyneb yn wyneb, dros y ffôn neu ar-lein, a bydd yn para tua 30 munud. Bydd yn cael ei wneud gan un o'n gweithwyr cymorth hyfforddedig.

“Byddant yn trafod y canlyniad HbA1c gyda’r claf ac yn siarad am gymhlethdodau a chanlyniadau iechyd pe bai’n datblygu diabetes Math 2.

“Bydd rhan fawr ohono’n cael ei wario yn trafod newidiadau dietegol y gallent eu gwneud a hefyd cynyddu eu gweithgaredd corfforol.

“Fe fyddan nhw’n ffurfio nodau realistig gyda’r cleifion fel bod ganddyn nhw gynllun gweithredu i fynd adref gyda nhw i geisio rhoi’r newid yna ar waith.

“Gallwn hefyd eu cyfeirio at wasanaethau cymorth yn y gymuned neu o fewn y bwrdd iechyd.”

Bydd y rhai ar y rhaglen yn cael eu gwahodd yn ôl am ymgynghoriad pellach flwyddyn ar ôl yr ymyriad gwreiddiol.

Os bydd eu lefel wedi gostwng o dan 42 byddant allan o prediabetes ac yn cael eu tynnu oddi ar y rhaglen. Bydd y rhai sy'n weddill rhwng 42 a 47 yn aros arno.

Yn anffodus, bydd y rhai y mae eu HbA1c wedi codi uwchlaw 47 wedi datblygu diabetes Math 2 a byddant yn mynd ar y llwybr clinigol ar gyfer y cyflwr.

Fodd bynnag, fel y mae llwyddiant cynllun peilot Clwstwr Afan yn ei ddangos, nid yw hwn yn ddilyniant anochel i bawb.

I lawer, mae cael gwybod eu bod mewn perygl o gael diabetes yn alwad deffro, a'r cyfan sydd ei angen arnynt i ddechrau gwneud newidiadau.

Dywedodd Pennaeth Maeth a Dieteteg Bae Abertawe, Sioned Quirke : “Mae'n annog pobl yn fawr i weithredu, fel y mae cyfradd uchel o bositifrwydd yng Nghlwstwr Afan wedi dangos.

“Bydd y mwyafrif o bobl cyn-diabetig dros eu pwysau.

“Weithiau pan maen nhw'n sylweddoli bod eu pwysau yn cael effaith ar eu hiechyd, ond maen nhw wedi cael y cyfle i wneud rhywbeth am y peth cyn iddyn nhw gael diagnosis, sy'n aml yn eu hysgogi i newid.

“Ac os ydyn nhw’n parhau i wneud y newidiadau hynny i’w ffordd o fyw, flwyddyn yn ddiweddarach efallai eu bod nhw allan o prediabetes.

“Hyd yn oed os ydyn nhw’n aros yn yr ystod prediabetes, fe allan nhw ddod at yr ymyriad eto. Ac os yw eu canlyniad ond ychydig yn is, maent wedi lleihau eu risg o ddiabetes Math 2 o hyd.

“Mae hwn yn ddull syml iawn, ond hefyd yn ddull newydd dramatig, o leihau diabetes.”

Nid yn unig y mae’n newyddion da i gleifion ond mae hefyd yn lleddfu’r baich ar y GIG. Mae Sioned yn credu y gellid mabwysiadu'r un dull yn y pen draw ar gyfer cyflyrau cronig eraill.

“Mae’n ffordd wirioneddol arloesol o weithio ac yn rhywbeth sydd â llawer o botensial i newid y ffordd rydyn ni’n ymarfer,” ychwanegodd.