Cymorth lles i gleifion lymffoedema yw'r cyntaf yn y DU

Mae pobl sydd â lymffoedema a Syndrom Lipalgia (lipoedema) yng Nghymru yn cael cynnig cymorth seicolegol drwy wasanaeth newydd sef y cyntaf o’i fath yn y DU.

Sefydlwyd y gwasanaeth, sydd ar gael ledled Cymru, yn dilyn adborth gan gleifion a amlygodd yr heriau emosiynol sy’n gysylltiedig â byw gyda’r cyflyrau hyn. Mae'r ddau yn gyflyrau hirdymor nad oes iachâd ar eu cyfer ar hyn o bryd.

Mae lymffoedema yn cael ei achosi gan fethiant y system lymffatig, y rhwydwaith o lestri a chwarennau sy'n tynnu gormod o hylif ac yn ymladd haint. Mae Syndrom Lipalgia (lipoedema) yn gyflwr sy'n gosod braster adipose yn anghymesur yn hanner isaf y corff ac yn effeithio'n bennaf ar fenywod.

Mae’r gwasanaeth cymorth seicoleg newydd yn cael ei gyflwyno i gefnogi gwasanaethau lymffoedema presennol, sy’n cael eu defnyddio gan tua 25,000 o bobl ledled Cymru.

Dywedodd Dr Jayne Williams, Seicolegydd Ymgynghorol Lymffoedema Cenedlaethol ar gyfer Rhwydwaith Lymffoedema Cymru: “Mae pobl sy'n byw gyda lymffoedema a/neu Syndrom Lipalgia wedi bod yn glir iawn bod angen emosiynol nad yw'n cael ei ddiwallu.

“Hoffent gael mwy o gefnogaeth gyda’r rhannau emosiynol o hunanreoli’r cyflyrau hirdymor hyn sydd ar gael yn amlach ar gyfer cyflyrau gydol oes eraill, fel canser a diabetes.”

“Mae lymffoedema yn gofyn am gryn dipyn o hunanreolaeth bob dydd, fel triniaethau cywasgu, trefniadau gofal croen, a llawer o symudiadau corfforol.

“Rhaid i chi ffitio hyn i gyd i mewn gyda gwaith ac agweddau eraill ar eich bywyd, a gall gymryd yr awenau a theimlo'n llethol i reoli eich hun.

“Ac wrth gwrs, mae amodau fel hyn yn effeithio ar feddyliau a theimladau ynghylch perthnasoedd, agosatrwydd, delwedd y corff, a phryder.”

Cefnogir y gwasanaeth gan Werth mewn Iechyd, ac mae wedi'i leoli o fewn y Tîm Lymffoedema Cenedlaethol, a gynhelir gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, sy'n rhan o Rwydwaith Clinigol Lymffoedema Cymru, sy'n gweld cleifion o bob un o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru.

Mae nifer y bobl sy'n cael diagnosis o Lymffoedema yn cynyddu oherwydd gordewdra a newidiadau sy'n gysylltiedig ag oedran yn y boblogaeth. Er bod nifer fach o bobl yn cael eu geni â'r cyflwr, mae llawer yn ei gael trwy haint, canser a llawdriniaeth a all niweidio'r nodau lymff.

Yn wahanol i'r system gardiofasgwlaidd, nid oes gan y system lymffatig bwmp fel y galon, felly mae angen iddo gylchredeg trwy symudiad corfforol. Mae pobl sydd â ffyrdd eisteddog o fyw neu bobl na allant symud oherwydd cyflyrau iechyd eraill felly yn fwy tebygol o fod yn dueddol o gael lymffoedema, sy'n cael ei weld fwyaf fel chwyddo yn y coesau a'r breichiau pan fydd yr hylif lymff yn parhau yn ei le.

Mae Dr Williams wedi bod yn sefydlu ystod eang o wasanaethau, gan gynnwys sefydlu grwpiau cymorth seicoaddysg cleifion gyda Rhaglenni Addysg i Gleifion (EPP Cymru), datblygu taflenni gwybodaeth cyfeirio, cynhyrchu fideos, darparu addysg a chymorth i gydweithwyr i uwchsgilio eu gwybodaeth seicolegol, a datblygu prosesau a modelau gwasanaeth newydd.

Ym mis Chwefror eleni, trefnodd hi a’r tîm ddigwyddiad Byw’n Dda gyda Lymffoedema i gleifion yn Adeilad y Pierhead yng Nghaerdydd gan gwmpasu ystod eang o feysydd hunanreoli ar gyfer pobl sy’n byw gyda lymffoedema.

Yn gyffrous, mae seicolegydd ychwanegol, Dr Nilofer Husain, wedi ymuno â’r tîm yn ddiweddar, felly maent bellach yn gallu agor y gwasanaeth i ddarparu cymorth therapiwtig uniongyrchol i bobl sy’n byw gyda’r naill gyflwr neu’r llall ledled Cymru.

Gall therapyddion lymffoedema byrddau iechyd lleol atgyfeirio pobl a hoffai gael cymorth emosiynol i ymdopi â’r effaith y mae lymffoedema neu Syndrom Lipalgia yn ei chael ar eu bywydau, neu i’w helpu i oresgyn rhwystrau sy’n effeithio ar eu hunanreolaeth o’u cyflwr.

Dywedodd un claf sydd wedi cael rhai o’r sesiynau therapi: “Un o effeithiau mwyaf arwyddocaol byw gyda lipodema/lipalgia yw ar fy lles emosiynol a seicolegol; llywio problemau a theimladau enfawr o amgylch delwedd fy nghorff, prynu dillad i ffitio, a theimlo'n gyfforddus yn fy nillad, yn ogystal ag effeithiau ar berthnasoedd agos a gweithgareddau bob dydd yr wyf am eu gwneud.

“O ystyried y ffaith bod yr effeithiau mwyaf arwyddocaol yn ymwneud â’m lles emosiynol a seicolegol, mae’r gofal a’r cymorth yr wyf wedi bod mor ffodus i’w cael trwy Jayne a’r gwasanaeth seicoleg wedi bod yn hynod werthfawr, yn hynod dosturiol, ac yn sensitif ac wedi’u personoli i mi.”

Mae cymorth clinigol hefyd wedi'i ddarparu i aelodau staff trwy ymarfer myfyriol, i helpu i ddeall anghenion cleifion yn well.

Dywedodd un: “Mae arfer myfyriol gyda Jayne wedi annog staff yn ein gwasanaeth i asesu eu hymddygiad a'u gweithredoedd eu hunain yn fewnblyg, gan feithrin dealltwriaeth ddyfnach o anghenion ein cleifion. Mae hyn wedi ein helpu i fireinio ein sgiliau, gwella empathi, gwella ein rhyngweithio â chleifion a'n gilydd, gan ddarparu gofal gwell, mwy effeithiol a thosturiol yn y pen draw. Bu cynnydd mewn gwydnwch a gwelliant amlwg mewn datblygiad proffesiynol.”

Y gwasanaeth a ariennir gan Werth mewn Iechyd Llywodraeth Cymru yw’r cyntaf o’i fath yn y DU, gyda’r unig wasanaeth tebyg sydd ar gael drwy glinig preifat yn yr Almaen.

Yr wythnos hon yw Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl – am fwy o wybodaeth ewch i Mental Health Awareness Week | Mental Health Foundation

Yn y llun: Dr Jayne Williams a Dr Nilofer Husain