Cyllid yn cyflymu diagnosis canser

Bydd pobl sydd â lympiau pen a gwddf a allai fod yn arwydd o ganser yn cael eu harbed am wythnosau o aros a phryder y gellir eu hosgoi cyn cael diagnosis.

Mae rhai o'r cleifion hyn angen math o fiopsi a elwir yn allsugniad nodwydd fain wedi'i arwain gan uwchsain (FNA - fine needle aspiration).

Mae hwn yn defnyddio lluniau uwchsain i arwain nodwydd i gymryd sampl fach i'w dadansoddi gan sytolegydd, sy'n gwerthuso samplau celloedd ac sy'n gallu canfod canser yn gywir yn hytrach na chyflyrau anfalaen.

Weithiau, fodd bynnag, nid yw'r sampl yn ddigonol i'r sytolegydd wneud asesiad. Felly mae'n rhaid dod â'r claf yn ôl er mwyn i'r biopsi gael ei wneud eto - ac os oes angen, eto ar ôl hynny.

Mae hyn i gyd yn ychwanegu at yr amser a gymerir cyn y gellir cadarnhau diagnosis, pan all amser fod yn hanfodol.

Prif lun uchod. Tîm lwmp pen a gwddf: Dr Shaheena Sadiq, pedwerydd ar y chwith gyda chydweithwyr (chwith i'r dde): gweithiwr cymorth gofal iechyd Julie Williams, cynorthwyydd radiograffeg Cheryl Bozilovic, nyrs RDC Courtney Jones, sonograffydd Nicola Adey-Jones a nyrs glinigol arbenigol Susan Blackmore.

Mae FNAs wedi’u harwain gan uwchsain yn cael eu cynnal ar hyn o bryd o fewn radioleg ar draws y bwrdd iechyd, yn ogystal â’r clinig lwmp gwddf newydd yn y Ganolfan Diagnosis Cyflym (RDC - Rapid Diagnosis Centre) yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot.

Nawr mae llwybr newydd yn cael ei dreialu yn radioleg, a fydd yn caniatáu i'r sampl cyntaf hwnnw gael ei wirio ar unwaith, cyn i'r claf adael yr ysbyty.

Fe'i gelwir yn Werthusiad Cyflym ar y Safle (ROSE - Rapid On-Site Evaluation), ac mae'n golygu, os oes angen biopsi arall, y gellir ei wneud yn yr un apwyntiad.

Mae’r treial wedi’i wneud yn bosibl ar ôl i radiolegydd pen a gwddf ymgynghorol Dr Shaheena Sadiq dderbyn cyllid gan y sefydliad dielw Moondance Cancer Initiative o Gymru.

Gall lympiau pen a gwddf ddynodi canserau gwddf amrywiol, yn ogystal â chanserau o feysydd eraill fel y fron, yr ysgyfaint a melanoma.

Dywedodd Dr Sadiq: “Ar gyfer rhai o’r lympiau hyn, mae FNA dan arweiniad uwchsain yn fwy addas.

“Mae'n cymryd ychydig o gelloedd yn hytrach na chraidd mwy o feinwe - yn debyg i'r hadau afal yn hytrach na'r craidd cyfan - ac rydyn ni'n anfon y digon hwnnw i'r labordy sytoleg.

“Fodd bynnag, nid ydym yn gwybod a yw’r sampl yn ddigonol ar gyfer asesiad. Dyna’r cyfan yr ydym am ei wybod ar y cam hwnnw. A yw'n ddigonol i'r sytolegydd weld a rhoi diagnosis?

“Dydyn ni ddim eisiau diagnosis yn y fan a’r lle, ond mae angen i ni wybod a oes gennym ni ddigon o sampl, oherwydd dydyn ni ddim yn gallu asesu hynny.

“Ond 10 diwrnod, bythefnos yn ddiweddarach, efallai y byddwn ni’n darganfod bod y sampl yn annigonol, felly mae’n rhaid i ni gael y claf yn ôl ar gyfer yr un driniaeth.

“Ac efallai y bydd angen i’r claf fynd drwy’r driniaeth eto, neu newid y math o sampl biopsi.

“Gallwn golli mis, weithiau chwe wythnos yn y llwybr estynedig hwn cyn i ni gael diagnosis.

“Dim ond ar ôl y wybodaeth honno y gallwn ni wneud y sganiau, a gall y claf gael ei gyfeirio at y tîm amlddisgyblaethol priodol a dechrau triniaeth.”

Cynhaliodd Dr Sadiq archwiliad a ddangosodd, yn 2019, bod samplau digonol wedi’u cymryd tua 70 y cant o’r amser.

Fodd bynnag, roedd hyn yn dal i adael bron i draean y cleifion y bu’n rhaid eu galw’n ôl, gan wynebu oedi cyn cael diagnosis o ganlyniad.

Nawr mae Moondance Cancer Initiative wedi dyfarnu tua £20,000 i Dr Sadiq i gyflwyno ROSE mewn radioleg a'r RDC.

Bydd y cyllid yn talu am ficrosgop newydd, y staeniau cemegol a ddefnyddiwyd yn y profion, ac am wyddonydd biofeddygol Band 7 i fynychu clinigau yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot.

Bydd hyn yn dechrau o fewn yr RDC i ddechrau, yna'n ehangu i restrau uwchsain eraill ar draws y bwrdd iechyd.

“Gallwn anfon y sleidiau rownd y gornel i ystafell arall gyda’r microsgop newydd o fewn yr adran radioleg tra bod y claf yn dal yma,” meddai Dr Sadiq.

“Byddant wedyn yn rhoi’r holl glir i ni anfon y claf adref neu gael y claf yn ôl i’r ystafell ac ailadrodd y weithdrefn os nad oes digon o ddeunydd yn y sampl.

“Bydd cleifion yn elwa oherwydd mae’n cael gwared ar y pryder o orfod dod yn ôl am fiopsïau pellach. Gallwn hefyd leihau'r amser diagnosis i tua phythefnos.

“Rydym yn arbed yr amser clerigol sy'n mynd i drefnu'r claf i ail-fynychu. Mae hefyd yn rhyddhau’r slot apwyntiad y byddem wedi’i ddefnyddio i ailadrodd y driniaeth, ar gyfer claf canser posibl arall.”

Helpodd Andrew Powell, Dirprwy Reolwr Gwasanaeth ar gyfer patholeg cellog, sy'n cynnwys sytoleg glinigol, ddatblygu ROSE.
“Mae’r adran yn gwbl gefnogol i wella’r gwasanaeth,” meddai Mr Powell.
“Rwy’n teimlo bod hwn yn ddatblygiad gwych, a fydd o fudd mawr i’r cleifion. Bydd yn osgoi’r angen am ailadrodd biopsïau ac yn y pen draw yn lleihau’r amser y mae’n rhaid i gleifion aros am ganlyniad.”