Mae hadau o newid wedi'u hau ar gyfer cnydau i'w tyfu ar dir Ysbyty Treforys

Bydd bwyta’n iach yn cymryd ystyr cwbl newydd yn fuan gyda chynlluniau cyffrous i ddatblygu “fferm” ar dir ger Ysbyty Treforys.

Mae’r bwrdd iechyd wedi cytuno i droi darn o dir drosodd yn fenter ddielw i dyfu amrywiaeth o gnydau – gyda’r gymuned ehangach a chleifion ysbyty o bosibl yn helpu i’w redeg.

Prif lun uchod: Amanda Davies a Rob Hernando yn y cae ger Ysbyty Treforys fydd yn cael ei ddefnyddio i dyfu cnydau

Er ei fod yn cael ei redeg yn annibynnol, mae'r prosiect yn cael ei gefnogi gan Fae Abertawe fel rhan o'i ymrwymiad ehangach i ddyfodol mwy cynaliadwy.

Mae mentrau Amaethyddiaeth a Gefnogir gan y Gymuned (CSA) yn bartneriaethau rhwng ffermwyr a defnyddwyr lle rhennir cyfrifoldebau, risgiau a gwobrau ffermio.

Cânt eu rhedeg gan un neu fwy o brif dyfwyr a gefnogir gan wirfoddolwyr sy'n gallu dysgu sgiliau newydd a mwynhau'r buddion therapiwtig sy'n gysylltiedig â gweithgareddau garddio.

Daw cyllid o amrywiaeth o ffynonellau, gan gynnwys grantiau a gwerthu blychau llysiau organig wythnosol i danysgrifwyr lleol.

Dechreuodd CSAs yn Japan a Gogledd America ac maent bellach wedi’u sefydlu ledled Ewrop a’r DU – gan gynnwys dau ym Mhenrhyn Gŵyr.

Daeth BIP Bae Abertawe i gymryd rhan ar ôl darganfod bod Rhwydwaith Tlodi Bwyd Abertawe yn chwilio am gyfleoedd i sefydlu CSAs pellach ar draws ardal ehangach o'r ddinas.

Dywedodd Amanda Davies, Rheolwr Gwella Gwasanaeth y bwrdd iechyd, fod trigolion Bae Abertawe yn byw yn hirach nag erioed o'r blaen.

“Fel llawer o rannau eraill o Gymru, rydyn ni’n wynebu heriau cynyddol ynghylch sut i gadw ein poblogaeth yn iach,” meddai.

“Rydym hefyd yn parhau i fod ag anghydraddoldebau iechyd ar draws gwahanol rannau o’r ardal.

“Rydyn ni’n gwybod bod gan bobl sy’n byw yn Nwyrain Abertawe ddisgwyliad oes o 12 mlynedd yn llai na’r rhai sy’n byw yng ngorllewin Abertawe.

“Mae angen i ni feddwl yn wahanol am sut rydym yn mynd i’r afael â’r heriau hyn os ydym am gael gwasanaeth iechyd a gofal cynaliadwy yn y dyfodol.”

Beth amser yn ôl, prynodd y bwrdd iechyd dir ger Ysbyty Treforys ar gyfer datblygiad posibl yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae topograffeg un rhan o'r tir hwn yn ei gwneud yn anaddas i adeiladu arno.

Ond, fel mae'n digwydd, mae'r pridd yn ddelfrydol ar gyfer tyfu cnydau.

Cysylltodd Bae Abertawe â Cae Tan, CSA llwyddiannus sydd wedi’i leoli yn Parkmill, Gŵyr, a Chyfoeth Naturiol Cymru i archwilio’r posibilrwydd o ddatblygu’r safle 7.6 erw hwn, sy’n cynnwys ei ffrwd ei hun.

Mae'r bwrdd iechyd bellach wedi ymrwymo i brydlesu'r safle, am rent rhad, i CSA newydd am 10 mlynedd, gan ddechrau ganol mis Mawrth.

Bydd yn cael ei reoli gan y prif dyfwr Rob Hernando sydd wedi bod yn ymwneud â phrosiectau cymunedol yn ardal Abertawe ers 2014.

Yn 2017 dechreuodd astudio am radd Meistr mewn cynaliadwyedd ac addasu gyda’r Ganolfan Dechnoleg Amgen ym Machynlleth, a feithrinodd ddiddordeb mewn rhwydweithiau cyflenwi bwyd ac amaethyddiaeth amgen.

Dechreuodd Rob wirfoddoli yng Nghae Tan, a daeth yn angerddol am greu mynediad at brosiectau tebyg yn nwyrain y ddinas, a arweiniodd yn y pen draw at weithio gyda’r bwrdd iechyd i ddatblygu CSA Treforys.

“Byddwn yn treulio’r flwyddyn gyntaf yn datblygu’r safle. Mae hyn yn cynnwys tasgau amrywiol fel gwella mynediad, llawr caled ar gyfer parcio a gwella ffrwythlondeb y tir,” meddai Rob, sydd ei hun yn byw yn nwyrain Abertawe.

“Y cynllun yw plannu cnydau tail gwyrdd dros y cae i adeiladu ffrwythlondeb ar gyfer y tymor tyfu cyntaf, yna gwneud yr holl waith arall fel ffensio, gwrychoedd, plannu coed a gwella bioamrywiaeth.

“Bydd y gwaith o gynhyrchu bwyd yn dechrau tua mis Mawrth 2023 ac rydym yn gobeithio gallu darparu blychau bwyd rheolaidd o fis Mehefin y flwyddyn honno.”

Bydd manylion ynghylch sut y gall pobl wirfoddoli, a thanysgrifio i focsys llysiau, yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach. Ac er na fydd Bae Abertawe yn ymwneud yn uniongyrchol â'r ADGP, mae rhai cynlluniau partneriaeth eisoes yn cael eu trafod.

Dywedodd Amanda: “Un o’r cynigion yw i’r CSA ddarparu cyflenwad o lysiau i ni’n rheolaidd.

“Siaradais â’n hadran arlwyo a dywedasant fod hynny’n rhywbeth y gallent ymchwilio iddo.

“Mae yna gyfle y gallai ein cleifion gael cawl organig ffres, yn rheolaidd, gan wella eu hiechyd a hefyd lleihau ein hôl troed carbon. Bydd y bwyd yn dod o ochr arall y ffordd.

“Gallai fod cyfle hefyd i ddefnyddio gwastraff bwyd yr ysbyty ar gyfer compost. Mae canllawiau DEFRA i’w dilyn, felly rydym yn cynnal trafodaethau ynglŷn â sut y gallwn wneud hynny.”

Bydd cyfleoedd hefyd i gleifion gymryd rhan, ynghyd â gwirfoddolwyr o bob rhan o'r gymuned ehangach.

Ychwanegodd Amanda: “Mae byrddau iechyd eraill yng Nghymru wedi gwneud prosiectau garddio ond CSA Treforys yw’r cyntaf ar y raddfa hon.

“Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (The Well-being of Future Generations Act) wedi bod yn ysgogiad i’n hannog i feddwl yn wahanol am sut rydym yn defnyddio ein hystâd.

“Drwy ddweud nad yw tir yn rhywbeth i adeiladu arno’n unig, gallwn gefnogi pobl yn ein cymuned trwy gynyddu mynediad at fwyd iach, fforddiadwy.

“Bydd y CSA yn helpu i gysylltu ein cymuned, gwella sgiliau, lleihau unigrwydd ac arwahanrwydd, a gwella iechyd a lles pobl. A heb unrhyw gost i’r bwrdd iechyd.”

Dywedodd Rob, pan ddechreuodd feddwl am ei CSA ei hun am y tro cyntaf, nad oedd ganddo unrhyw syniad y byddai'n gweithio gyda'r bwrdd iechyd yn y pen draw.

“Mae’n teimlo fel perthynas eithaf unigryw ond hefyd un sy’n gwneud synnwyr rhesymegol,” ychwanegodd.

“Rydym yn ceisio darparu bwyd iach o ffynonellau lleol, nid yn unig i helpu'r amgylchedd ond i helpu ein pobl.

“Os gallwn ddarparu cyfleoedd i bobl wella eu hiechyd a’u lles trwy eu gweithredoedd dyddiol ac felly leihau’r pwysau ar y gwasanaeth iechyd mae’n ymddangos yn rhesymegol, a dyna sy’n wirioneddol gyffrous i mi.

“Os yw’n llwyddiannus, ac rwy’n llwyr ddisgwyl iddo fod yn llwyddiannus, mae’n rhywbeth y gellir o bosibl ei ailadrodd mewn man arall.”

Dywedodd Cadeirydd BIP Bae Abertawe, Emma Woollett (chwith): “Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu cefnogi menter mor werthfawr.

“Mae’r bwrdd yn cymryd eu cyfrifoldebau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol o ddifrif.

“Dyma gyfle perffaith i gefnogi ein cymunedau, cynyddu llesiant ac annog mwy o fynediad at fwyd iach, fforddiadwy.”

Dilynwch y ddolen hon i ddarllen ein stori gynharach am fferm solar Ysbyty Treforys.